"ΤΥΧΙΚΟΣ" ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2010 -- «ΔΟΤΕ ΤΟΠΟΝ ΤΗ ΟΡΓΗ»

ΕΡΩΤΗΣΗ:

Άκουσα πρόσφατα μία ερμηνεία πάνω στο χωρίο Ρωμ. 12/ιβ/19, «Μη εκδικήτε εαυτούς, αγαπητοί, αλλά δότε τόπον τη οργή· διότι είναι γεγραμμένον· εις εμέ ανήκει η εκδίκησις, εγώ θέλω κάμει ανταπόδοσιν, λέγει Κύριος», σύμφωνα με την οποία το «δότε τόπον τη οργή» εξηγήθηκε να αφήσουμε την υπόθεση που μας έχει εξοργήσει για την ημέρα της εκδίκησης του Κυρίου. Ποια είναι η δική σας γνώμη;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

Η φράση αυτή δεν είναι χρονική αλλά τοπική^ δεν λέει δώστε χρόνο αλλά δώστε τόπο. Αντίστοιχες εκφράσεις υπάρχουν στα χωρία Λουκ. 14/ιδ/9 («και ελθών εκείνος, όστις εκάλεσε σε και αυτόν, σοι είπη· Δος τόπον εις τούτον· και τότε αρχίσης με αισχύνην να λαμβάνης τον έσχατον τόπον») και Εφεσ. 4/δ/27 («μήτε δίδετε τόπον εις τον διάβολον»).

Το κύριο θέμα του Παύλου εδώ είναι η εκδίκηση. Ξεκινά με την εντολή/προτροπή: «Μη εκδικήτε εαυτούς», αφού προηγούμενα έχει συστήσει στους αναγνώστες της Επιστολής του, «Εις μηδένα μη ανταποδίδετε κακόν αντί κακού· προνοείτε τα καλά ενώπιον πάντων ανθρώπων· ει δυνατόν, όσον το αφ' υμών ειρηνεύετε μετά πάντων ανθρώπων» (εδ. 17-18). Ο λόγος λοιπόν είναι για το πώς πρέπει να αντιδρούν οι πιστοί του Χριστού στις περιπτώσεις που κάποιοι τους αδικούν ή συμπεριφέρονται άσχημα.

Ο φυσικός άνθρωπος είναι έτοιμος να υποστηρίξει το συμφέρον του με κάθε τρόπο. Αυτό εν μέρει οφείλεται στο ένστικτο της αυτοσυντήρησης, επειδή πρέπει με κάθε τρόπο να προστατεύουμε τη ζωή μας, την αξιοπρέπειά μας και τα αγαπητά μας. Επειδή όμως στις περιπτώσεις αυτές κυρίως προτρέχει το θυμικό (συναισθήματα) και όχι το λογικό του ανθρώπου, συχνά η αντίδραση υπερβαίνει το αντίστοιχο της ζημίας ή προσβολής που δέχθηκε το θύμα. Αν κάποιος τον ραπίσει, εκείνος είναι έτοιμος να ξεσπάσει σε χειροδικία και ανταπόδοση πολλαπλάσιων κτυπημάτων. Ο κόσμος λέει, «Ό,τι μου κάνεις θα σου κάνω, κι ακόμα ένα παραπάνω»...

Η εκδίκηση είναι αδελφή της αυτοδικίας. Εκδικούμαι σημαίνει αναλαμβάνω εγώ να βρω το δίκιο μου και να εξασφαλίσω την αποζημίωση που θεωρώ ότι μου ανήκει. Αυτό δεν ισχύει σε οργανωμένες κοινωνίες, επειδή για κάθε πρόβλημα προβλέπεται φυσικός δικαστής. Το ζήτημα αυτό αντιμετώπιζε και η αρχαία εντολή του Μωσαϊκού νόμου που όριζε: «Και εάν τις κάμη βλάβην εις τον πλησίον αυτού, καθώς έκαμεν, ούτω θέλει γείνει εις αυτόν· σύντριμμα αντί συντρίμματος, οφθαλμόν αντί οφθαλμού, οδόντα αντί οδόντος· καθώς έκαμε βλάβην εις τον άνθρωπον, ούτω θέλει γείνει εις αυτόν» (Λευ. 24/κδ/19-20). Είναι ενδιαφέρον εδώ να προσέξουμε:

(1) Την απαίτηση του Θεού να αποδοθεί δικαιοσύνη – δεν έπρεπε η παράβαση να περάσει ατιμώρητη.

(2) Την πρόνοιά Του ώστε η ποινή να μην είναι δυσανάλογη προς το κακό που έγινε.

Με τον τρόπο αυτό καλύπτονταν δύο κοινωνικές ανάγκες: αφενός το θύμα λάβαινε δίκαιη αποζημίωση για το άδικο που του έγινε και αφετέρου ο δράστης λάβαινε τιμωρία αντίστοιχη με το κακό που είχε κάνει.

Ο πιστός του Χριστού έχει πολλούς ακόμη λόγους για να μην φτάσει σε σημείο να εμπλακεί σε καταστάσεις αυτοδικίας, επειδή γνωρίζει ότι η παρούσα ζωή δεν είναι το παν και ότι ο ίδιος ο Θεός είναι κοντά στα παιδιά Του και μεριμνά για τις υποθέσεις τους. Το χωρίο Β~ Κορ. 7/ζ/11, αναφέρεται ακριβώς σε τέτοια γεγονότα που μπορεί να συναντήσει ή και να υποχρεωθεί να αντιμετωπίσει δικαιολογημένα ένας πιστός.

Στο χωρίο που αναφέρθηκε, ο Παύλος συστήνει μια σοφή συμβουλή συμπεριφοράς, που διατυπώνεται με τη φράση: «δότε τόπον τη οργή». Αλλά τι θέλει να πει με τούτο το λόγο ο Παύλος; Το προφανές μήνυμα είναι να μην προσπαθήσουμε να εκδικηθούμε μόνοι μας, αλλά να αφήσουμε το πράγμα στον Θεό, όντας βέβαιοι ότι Εκείνος θα μας υπερασπίσει και θα τιμωρήσει τον άδικο. Ωστόσο η φράση έχει μεταφραστεί ποικιλοτρόπως, γεγονός που δείχνει ότι υπάρχει κάποια δυσκολία στην αντίληψη της σκέψης του συγγραφέα. Η ΝΔΜ π.χ. αποδίδει: «Μην αγωνίζεστε, αγαπητοί, να πάρετε εσείς εκδίκηση, γιατί αυτό είναι δουλειά του Θεού την ώρα της κρίσεως», αλλά η μετάφραση ΛΟΓΟΥ λέει: «Μην εκδικείστε εσείς οι ίδιοι, αγαπητοί, αλλά καταπνίξτε την οργή σας».

Σύμφωνα με την πρώτη άποψη, στο προκείμενο πρέπει να αναφέρεται η οργή του Θεού, στην οποία θα πρέπει να παραχωρήσουμε το δικαίωμα να επιφέρει την τελική και δίκαιη κρίση. Η θέση αυτή, που είναι αρκετά διαδεδομένη στη βιβλιογραφία που έχουμε στη διάθεσή μας, (π.χ. ο Κολιτσάρας στην ερμηνευτική του απόδοση γράφει: «Αφήστε ελεύθερον τον τόπον να ενεργήση η δικαία οργή του Θεού»). Όμως η ερμηνεία αυτή δεν ικανοποιεί επειδή, αν αυτό ήθελε να πει ο Απόστολος, θα έπρεπε να γράψει «Δώστε τόπο στον Θεό» ή «στην οργή του Θεού», ενώ λέει «δώστε τόπο στην οργή», που σημαίνει ότι είναι η οργή που πρόκειται να καταλάβει αυτόν τον επιπλέον τόπο ή χώρο που καλούμε εγώ να παραχωρήσω. Σχετική εν προκειμένω είναι η φράση «έλεγξον τον πλησίον σου πριν ή απειλήσαι, και δος τόπον νόμω Υψίστου [γινόμενος άμηνις]» (Σοφ. Σειρ. 19/ιθ/17). Σ' αυτή την ερμηνεία οι μελετητές επηρεάζονται από το χωρίο που ακολουθεί, και το οποίο μνημονεύει τη δήλωση του Θεού από το Δευτερονόμιο «Εις εμέ ανήκει η εκδίκησις και η ανταπόδοσις» (Δευτ. 32/λβ/35), ενδεχομένως όμως και από τον Χρυσόστομο που είχε αυτή τη γνώμη.

Αλλά τούτη η άποψη έχει ακόμη ένα ασθενές σημείο, επειδή παρουσιάζει τον πιστό να είναι εκδικητικός εις το έπακρο, αφού η κρίση/τιμωρία του Θεού για κάποιον είναι ό,τι χειρότερο. Ο κόσμος λέει, «Από τον Θεό να το βρεις», ενώ η Βίβλος προειδοποιεί, «Φοβερόν είναι το να πέση τις εις χείρας Θεού ζώντος» (Εβρ. 10/ι/31). Εμείς που έχουμε διδαχθεί να μη θέλουμε το κακό ούτε των εχθρών μας και το «Αγαπάτε τους εχθρούς σας, ευλογείτε εκείνους, οίτινες σας καταρώνται, ευεργετείτε εκείνους, οίτινες σας μισούσι, και προσεύχεσθε υπέρ εκείνων, οίτινες σας βλάπτουσι και σας κατατρέχουσι» (Ματθ. 5/ε/44), είναι δυνατό να θέλουμε κάποιος να πέσει στην οργή του Θεού;

Η δεύτερη άποψη θεωρεί ότι ο πιστός άνθρωπος οφείλει να παραμερίσει την δική του (ακόμη και δίκαιη) οργή, ώστε να δοθεί χρόνος στον ίδιο να ηρεμήσει και να δει τα πράγματα με νηφάλιο πνεύμα, χωρίς να επηρεάζεται άμεσα από τα συναισθήματα και τις σαρκικές παρορμήσεις. Η αυτοσυγκράτηση και υπακοή στο νόμο του Θεού μάς προστατεύει από τον κίνδυνο να δράσουμε με ιδιοτέλεια. Ο αυτοέλεγχος, αντίθετα, παρέχει προστασία από τον κίνδυνο να πράξουμε κάτι που θα προκαλέσει άδικα πόνο σε άλλους. Ασφαλώς εδώ χρειάζεται η εγκράτεια, (εν+κράτος = δύναμη που έχουμε μέσα μας, αυτοκυριαρχία). Ο αυτοέλεγχος υπό την ευρύτερη έννοιά του, είναι κυριότητα πάνω στα πάθη μας, ο έλεγχος του λογικού μας και η ρύθμιση της συμπεριφοράς μας χωρίς να επηρεαστεί από συναισθήματα.

Αν και η διατύπωση του χωρίου αφήνει περιθώριο και για τις δύο απόψεις, αν χρησιμοποιήσουμε ως βοηθητικά στην κατανόησή μας τα δύο άλλα χωρία όπου η συγκεκριμένη φράση χρησιμοποιείται (Λουκ. 14/ιδ/9 και Εφεσ. 4/δ/27) βλέπουμε ότι το νόημά της μπορεί να είναι είτε θετικό είτε αρνητικό. Στην μία περίπτωση δίνεται ο τόπος σε κάποιον άλλο που τον δικαιούται περισσότερο από εμάς, ενώ στη δεύτερη περίπτωση ο τόπος δεν πρέπει να παραχωρηθεί στον Διάβολο, ώστε να μη βρει χώρο να δράσει στη ζωή μας. Κατά την άποψη αυτή, την οποία και συμμεριζόμαστε, εκείνο που ο Παύλος προτείνει εδώ είναι να δώσουμε τόπο (περιθώριο, αναβολή) στην οργή μας, ώστε να ξεθυμάνει και να μην ενεργήσουμε, όπως λέγεται, «εν βρασμώ ψυχής». Αντίστοιχο βρίσκουμε στη λέξη «μακροθυμία» που επίσης χρησιμοποιεί ο Παύλος. Τι επιτυγχάνεται με την μακροθυμία; Αναστέλλω την έκφραση του θυμικού μου, κάνω υπομονή και αναβάλλω την αντανακλαστική αντίδραση, δίνοντας περιθώριο στο νου μου να σκεφτεί αργότερα πιο ώριμα.

Δίνοντας τόπο (περιθώριο) στην οργή μας, αυτή ασφαλώς θα υποχωρήσει ώστε να σκεφτούμε τα πράγματα καλύτερα, με ψυχραιμία, νηφαλιότητα και αντικειμενικότητα. Ένα καλό παράδειγμα αυτής της περίπτωσης είναι ο Ιακώβ, που επειδή είχε κλέψει τα πρωτοτόκια από τον αδελφό του, κρύφτηκε ώσπου να ξεθυμάνει η οργή του Ησαύ για να γλυτώσει. Διαβάζουμε στην ιερή αφήγηση:

«Και εμίσει ο Ησαύ τον Ιακώβ, διά την ευλογίαν με την οποίαν ευλόγησεν αυτόν ο πατήρ αυτού· και είπεν ο Ησαύ εν τη καρδία αυτού, Πλησιάζουσιν αι ημέραι του πένθους του πατρός μου· τότε θέλω φονεύσει Ιακώβ τον αδελφόν μου. Ανηγγέλθησαν, δε προς την Ρεβέκκαν οι λόγοι Ησαύ του υιού αυτής του μεγαλητέρου· και πέμψασα εκάλεσεν Ιακώβ τον υιόν αυτής τον νεώτερον, και είπε προς αυτόν, Ιδού, Ησαύ ο αδελφός σου παρηγορεί εαυτόν κατά σου, ότι θέλει σε φονεύσει. Τώρα λοιπόν, τέκνον μου, άκουσον την φωνήν μου· και σηκωθείς, φύγε προς Λάβαν τον αδελφόν μου εις Χαρράν· και κατοίκησον μετ' αυτού ημέρας τινάς, εωσού παρέλθη ο θυμός του αδελφού σου· εωσού παύση η κατά σου οργή του αδελφού σου, και λησμονήση τα όσα έπραξας εις αυτόν» (Γεν. 27/41-45).

Στην ίδια λογική είναι και ο λόγος του Χριστού προς τους μαθητές Του: «Ηκούσατε ότι ερρέθη, Οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος. Εγώ όμως σας λέγω να μη αντισταθήτε προς τον πονηρόν· αλλ' όστις σε ραπίση εις την δεξιάν σου σιαγόνα, στρέψον εις αυτόν και την άλλην· και εις τον θέλοντα να κριθή μετά σου και να λάβη τον χιτώνα σου, άφες εις αυτόν και το ιμάτιον» (Ματθ. 5/ε/38-40), αποβλέποντας προφανώς στην προστασία του πιστού από τις οργίλες διαθέσεις των πονηρών ανθρώπων που μη ελέγχοντας την οργή τους μπορούν να αποβούν δολοφονικοί. Και ας μην λησμονούμε τον άλλο σοφό λόγο του Κυρίου: «Η ζωή είναι τιμιώτερον της τροφής και το σώμα του ενδύματος» (Λουκ. 12/ιβ/23). |