"ΤΥΧΙΚΟΣ" ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2010 -- ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

«Εν τη ελευθερία λοιπόν, με την οποίαν ηλευθέρωσεν ημάς ο Χριστός,

μένετε σταθεροί, και μη υποβληθήτε πάλιν εις ζυγόν δουλείας» (Γαλ. 5/ε/1).

Η Γέννηση του Χριστού έγινε για να χαρίσει την πνευματική και ηθική ελευθερία του ανθρώπου, να καταργήσει κάθε λογής κοινωνικές διακρίσεις και τάξεις, και να θέσει τα θεμέλια της κοινωνικής ελευθερίας.

Ελευθερία είναι η κατάσταση μέσα στην οποία το άτομο, ο πολίτης, κάνει κάτι χωρίς να υπάρχουν εσωτερικοί και εξωτερικοί καταναγκασμοί, αλλά θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του και το κοινό συμφέρον, τα δικαιώματα του άλλου συνανθρώπου μας. Σ’ αυτό το πνεύμα της ελευθερίας συμφωνούν σχεδόν οι πάντες μέσα στην ιστορία (λ.χ. Βολταίρος, Ουγκώ, Κοραής κ.ά.), η δε Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Γαλλία 1789) λέει ότι «η ελευθερία συνίσταται στο να μπορείς να κάνεις ό,τι δεν βλάπτει τον άλλο...».

Η επιδίωξη της ελευθερίας είναι έμφυτο και παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο. Ο άνθρωπος πλάστηκε από τον Δημιουργό του ελεύθερος, και κανένας άνθρωπος και νόμος πάνω στη γη δεν μπορεί και δεν έχει το δικαίωμα να του στερεί το μέγιστο αυτό αγαθό της ελευθερίας του, που μάλιστα έχει "πολυεδρικό νόημα", όπως έλεγε ο Κ. Τσάτσος. Γι’ αυτό και οι συνεχείς αγώνες των λαών και ιδιαιτέρως των προγόνων μας Ελλήνων, οι Διακηρύξεις και οι "Χάρτες".

Ποιες είναι οι διαστάσεις και η πολυεδρικότητα της ελευθερίας; Γράφηκε, και πολύ σωστά, ότι πολλές φορές «όσα είναι τα ανθρώπινα προβλήματα, τόσες είναι οι ελευθερίες». Ποιες όμως είναι αυτές;

• Ατομική, προσωπική και σωματική ακόμη: ο άνθρωπος έχει δικαιώματα ζωής, τιμής, υπόληψης, ελεύθερης κίνησης (όταν βεβαίως δεν βλάπτει ή δεν έχει ζημιώσει κάποιον άλλο), και ασύλου κατοικίας.
• Πολιτική - κοινωνική - οικονομική: ο τρόπος και η μορφή της διακυβέρνησης του λάου, το πολιτικό δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, η αρχή της λαϊκής ψήφου, η ένταξη σε διάφορα πολιτικά κόμματα, ισότητα, δικαιοσύνη, ισονομία, ιδιοκτησία, ελεύθερη εκλογή επαγγέλματος και έλλειψη προνομίων και κοινωνικών διαχωρισμών:
• Εθνική: Το δικαίωμα της εθνικής ανεξαρτησίας, που αυτή προϋποθέτει ακριβώς και την ύπαρξη και λειτουργία των άλλων μορφών ελευθερίας. Πλήγμα για την πολιτισμένη ανθρωπότητα του 21ου αιώνα αποτελεί το ότι ισχύει το δίκαιο του ισχυρότερου, το "υπερεγώ" του Νίτσε, και έτσι επιβάλλονται "πλανητάρχες" και ισχυροί λαοί επί των αδυνάτων, στερώντας τους το δικαίωμα να ζήσουν ελεύθεροι.
• Ηθικοπνευματική, ψυχολογική: «Ο ελεύθερος παθών όντως ελεύθερος» έλεγαν οι αρχαίοι πρόγονοί μας και διδάσκει ο χριστιανισμός. Ακόμη εννοούμε την ελευθερία συνειδήσεως, έκφρασης, λόγου, τέχνης, τύπου, διακίνησης ιδεών, απαλλαγής από φοβίες και άγχη.
• Θρησκευτική: η ελευθερία στην έκφραση της θρησκευτικής πίστεως και στην εξάσκηση των λατρευτικών μου καθηκόντων (με την προϋπόθεση ότι δεν βλάπτονται τα χρηστά ήθη, ούτε η ζωή των ανθρώπων, ούτε προκαλούνται εθνικά, ηθικά και κοινωνικά προβλήματα από αλλόκοτες θρησκευτικές ιδέες και αντιλήψεις). Ανεξιθρησκία, συμβαδίζουσα με τις αρχές του Συντάγματος.

Ποιοι λόγοι κατοχυρώνουν το πνεύμα της ελευθερίας του ανθρώπου:

• Το αυτεξούσιο (η ελευθερία της βουλήσεως) που δόθηκε από τον Θεό κατά τη δημιουργία του και περιλαμβάνεται στο «κατ’ εικόνα» του Θεού, μαζί με τα άλλα χαρίσματα της λογικής, της συνείδησης κ.ά. Ο Ε. Παπανούτσος αναρωτιέται: «Ποιος είναι ο ελεύθερος άνθρωπος; Ποιος μπορεί και αξίζει να λέγεται ελεύθερος;», και αποφαίνεται ο ίδιος: «Ο έχων ιδίαν βούλησιν».
• Ο πόθος της ελευθερίας που είναι έμφυτος στον κάθε άνθρωπο από καταβολής κόσμου, και φαίνεται ακόμη και στην ψυχή αυτού του νηπίου. Τον δικαιολογούν οι εσωτερικοί αγώνες του ανθρώπου για να απαλλαγεί από τα πάθη της ψυχής και οι εξωτερικοί, που αφορούν την εθνικοκοινωνική ελευθερία του, (λ.χ. Επαναστάσεις, Διακηρύξεις δικαιωμάτων, Χάρτης ΟΗΕ κ.λπ.).
• Και όλα αυτά, γιατί έχει γίνει συνείδηση στον αγωνιζόμενο άνθρωπο ότι η ηθική, κοινωνική, εθνική και κάθε άλλη ελευθερία του ανθρώπου είναι συνυφασμένη με την αξία της ελευθερίας.

Ποιοι είναι λοιπόν οι καρποί της ελευθερίας; Γενικά, επιφέρει πρόοδο παντού στην κοινωνία:

• Ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου, αφού υπάρχει δημιουργία, δράση, εξέλιξη οικονομίας, ευγενική άμιλλα, ιδιωτική πρωτοβουλία κλπ. Ποιητικά ο Κ. Παλαμάς θα το πει με τον εύστοχο στίχο του, «Η προκοπή είναι για τους λεύτερους».
• Εξασφαλίζει: ισότητα, δικαιοσύνη, παγκόσμια ειρήνη, δημοκρατική αλληλεγγύη, αμοιβαία ευθύνη και συνεργασία των πολιτών και εύρυθμη συμβίωση, έκφραση του πνεύματος και των ιδεών, ισοπολιτεία.
• Εξασφαλίζεται έτσι το νόημα της ζωής μέσα στην πολιτική και εθνική μας ελευθερία. Δημιουργείται συνισταμένη προσωπικοτήτων, ολοκληρωμένων ανθρώπων, ιδιαιτέρως με την ύπαρξη ελευθερίας του πνεύματος, του λόγου και της θρησκευτικής πίστεως.
• Βοηθάει στην καλλιέργεια και προαγωγή των τεχνών, των επιστημών και γενικά του πνευματικού πολιτισμού. «Όπου βασιλεύει άκρατος ολοκληρωτισμός, που θέλει να μεταβάλει τον άνθρωπο σε όργανο μιας πολιτικής ιδεολογίας, η τέχνη πέφτει σε επίπεδο οπού παύει να είναι τέχνη...», υποστήριζε ο Κ. Τσάτσος, και «Συλλογάται σωστά εκείνος που συλλογάται ελεύθερα», τόνιζε ο Ρ. Φεραίος.
• Επιφέρει την ευδαιμονία των ανθρώπων, βεβαίως, η κοινωνική, εθνική κ.ά. ελευθερία, ιδιαίτερα όμως συμβάλλει η ηθική ελευθερία του ανθρώπου. Γι’ αυτό ο Θουκυδίδης γράφει: «Το εύδαιμον το ελεύθερον». Ο άνθρωπος πρέπει να αγωνίζεται για να έχει την ηθικοπνευματική του ελευθερία που δεν του τη χαρίζουν. Η ηθική ελευθερία είναι «η πιο εξελιγμένη έκφραση και μορφή της έννοιας ελευθερία, και γνώρισμα μόνο του ανθρώπου».

Για να πούμε ότι έχουμε και ζούμε την ελευθερία μας και απολαμβάνουμε τα αγαθά της, πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Ποιες είναι αυτές και το δέον γενέσθαι:

• Να μην υπάρχουν εξωτερικά και εσωτερικά δεσμευτικά εμπόδια της ελευθερίας, λ.χ. επιβολή έξωθεν ξένου ζυγού δουλείας λόγω συμφερόντων και ιμπεριαλιστικών τάσεων, τυραννικά ολοκληρωτικά καθεστώτα, η αμορφωσιά και η αμάθεια, ο υπερβολικός, ασωτικός, υλικός καταναλωτισμός, που κοιμίζει την κριτική σκέψη και αμβλύνει τη συνείδηση του ανθρώπου, ο "ωχαδερφισμός" της εποχής μας, η μοιρολατρία, ο ατομικισμός ("ο εαυτούλης" μας) και πολλά άλλα.
• Η μη ταύτιση της ελευθερίας με την ασυδοσία, την αναρχία και τον "ετσιθελισμό". Η "χωρίς όρια ελευθερία" έχει σοβαρές συνέπειες στην ανθρώπινη κοινωνία: κατάργηση της τάξης, χάος, αδικία, διατάραξη οικογένειας και σχολείων, εγκληματικότητα, οικονομική οπισθοδρόμηση, πολιτιστική καθυστέρηση, φοβίες, ανασφάλεια πολιτών, ανηθικότητα και τόσες άλλες. Θα καταντήσουμε ως μία ζούγκλα αλληλοσπαρασσόμενων θηρίων ή μία άβουλη αγέλη των τυράννων μας, που θα μας εξουσιάζουν κατά πάντα. «Ο άνθρωπος για τον συνάνθρωπο θα γινόταν λύκος», κατά τη ρήση του Ρωμαίου κωμωδιογράφου Πλούτου (Homo homini lupus).

«Η πόλη στην οποία μπορεί ο καθένας να βρίζει και να κάνει ό,τι θέλει, είναι καταδικασμένη, αν και καλά είχε ξεκινήσει, να καταπέσει κάποτε στον όλεθρο». (Σοφοκλής). Ο ίδιος θα επισημάνει ότι «αναρχίας μείζον ουκ εστί κακόν» (=δεν υπάρχει μεγαλύτερο κακό από την αναρχία)^ και πρέπει να εξαιρεθεί τελείως απ’ όλη μας τη ζωή, κατά τον Πλάτωνα («Την αναρχίαν εξαιρετέον εκ παντός του βίου», γιατί καθώς λέγει ο ίδιος «η υπερβολική ελευθερία είτε στα κράτη είτε στους ιδιώτες, σε τίποτ’ άλλο, φαίνεται, δεν οδηγεί παρά στη δουλεία». (Πολιτεία, 564). Από αγαθό και αξία που είναι η ελευθερία, ο ασύδοτος άνθρωπος, επειδή «άκρατη ελευθερία ευρίσκεται στην κατάσταση της ψυχής...» κατά τον Κοραή, την καταντά πρόβλημα ακανθωτό. Εξάλλου «ελευθερία θα πει ευθύνη, γι’ αυτό και οι περισσότεροι άνθρωποι τη φοβούνται» (Τζ. Μπέρναν Σω).

Γι’ αυτό επιβάλλεται για το καλό των πολιτών:

• Η ανάγκη της θέσπισης αλλά και της λειτουργίας και της τήρησης των νόμων. Ο καλός νόμος αποτελεί το όριο των κοινών συμφερόντων και την συμβατική κοινωνική ανάγκη, όπως λέει και ο Πλάτων.
• Να μπουν «ισοδιάστατα όρια και φραγμοί στην αναρχία των πολιτών και στην τυραννία της κρατικής εξουσίας». Γιατί διαφορετικά το εκμεταλλεύονται οι εκάστοτε δημαγωγοί, και παθαίνουμε ό,τι έπαθαν στη Γαλλία μετά τη «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου», που ξεσπούσαν σε ωμότητες και αντεκδικήσεις και γίνονταν αίσχη εν ονόματι της ελευθερίας. Ο νόμος αυτός είναι "δεσπότης" κατά τον ιστορικό Ηρόδοτο, που γράφει σχετικά: «Ελεύθεροι γαρ έοντες ου πάντα ελεύθεροι εισί^ έπεστι γαρ σφι δεσπότης νόμος» (=Μολονότι είναι ελεύθεροι [οι πολίτες] δεν είναι ελεύθεροι σε όλα, επειδή υπάρχει πάνω τους δεσπότης ο νόμος) (Ιστορίες, VII,104). Οι σοφοί και καλοί νόμοι δεν καταπιέζουν τους πολίτες αλλά διαφυλάσσουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, πάνω στην οποία ασεβούν οι ασύδοτοι και αναρχικοί με την άδικη και κακή συμπεριφορά^ επιτάσσουν τον σεβασμό στον εαυτό μας και στους συμπολίτες μας, και αν επιβάλλονται ποινές βάσει των νόμων, αποβλέπουν πάντοτε στη διαπαιδαγώγηση, στην ασφάλεια των συνανθρώπων μας και στη διασφάλιση των κοινών αγαθών. Για όλα αυτά απαιτείται να δοθεί στους πολίτες μία συνειδητή πολιτική αγωγή και παιδεία. Επίσης θα βοηθήσουν το περιβάλλον, τα ΜΜΕ και ο Τύπος, οι πνευματικοί άνθρωποι (εκκλησιαστικοί, καθηγητές, δάσκαλοι, πανεπιστημιακοί, ακαδημαϊκοί, συγγραφείς), η πολιτική ηγεσία κ.ά. «Στη συνειδητοποίηση της αξίας, των προϋποθέσεων, της διεκδίκησης και διεύρυνσης των ελευθεριών και δικαιωμάτων σ’ όλους τους τομείς».

Και ας μη ξεχνάμε, ότι και από μας τους πολίτες χρειάζονται αγώνες και θυσίες για τη διασφάλιση της ελευθερίας και των δικαιωμάτων μας. Έτσι θα λαβαίνει νόημα και η ζωή μας.

------------------------------------
Σύντμηση από άρθρο του κ. Φίλιππου Λογιωτατόπουλου στην εφημερίδα «Καθολική» (20-1-2004).